Türkiye

Dağıstan'da yaşayan Türk halkı Kumuk Türkleri

Rusya içerisinde birçok özerk devlet bulunmakta. Bunlardan birisi de Dağıstan. Dağıstan'da ise birçok Türk topluluğu yaşamakta. Bunlardan birisi de Kumuk Türkleri.

16 Nisan 2020 Saat: 16:00
YORUM YAPTavsiye EtYazdır

Bu haber 6.323 kez okunmuştur

Dağıstanda yaşayan Türk halkı Kumuk Türkleri
Dağıstan'da yaşayan Türk halkı Kumuk Türkleri

Rusya içerisinde birçok özerk devlet var. Bunlardan birisi de Dağıstan. Kafkasya'da ki özerk devletlerin nüfus olarak en kalabalık olanı Dağıstan'dır. Kafkasya'da yaşayan Müslüman halkların neredeyse tamamı Dağıstan'da da yaşamaktadır. Dağıstan nüfusunun %90'dan fazlası Müslümandır. SSCB dağıldıktan sonra Hristiyan nüfus oranı her geçen gün azalmaktadır. Şu an Dağıstan'da az sayıda Hristiyan ve Yahudi nüfusu kalmıştır. 

Dağıstan'da yaşayan Müslüman toplumun içinde birçok Türk halkı da yaşamaktadır. Bunlardan en kalabalık olanı ise Kumuk Türkleri'dir. Dağıstan nüfusun en kalabalık iki topluluğu olan Avarlar ve Darginler'den sonra üçüncü sırada yer alırlar. 431 bin nüfus ile toplam nüfusun %15'ini teşkil ederler. 

KIPÇAK TÜRKÇESİ KONUŞUYORLAR

Dağıstan'da Avarlar en kalabalık topluluktur. Onlardan sonra ise Darginler gelmektedir. Üçüncü sırada ise bir Türk topluluğu olan Kumuk Türkleri yer almaktadır. Kumuk Türklerinin Çeçenistan, Stavrapol, K. Osetya'da da az bir nüfusları vardır. Kumuklar, Kıpçak ve Oğuz Türk birleşimidir diyenler çoksa da Kıpçak Türk özellikleri baskındır. Dilleri de Kıpçak Türkçesi'dir.

DAĞISTAN'A BÜYÜK KATKI SUNMUŞLAR

Kumuk Türkleri çok büyük şairler ve dilciler yetiştirmişlerdir. Yırçı Kazak, Dağıstan'ın Yunus Emresi'dir. Ebu Sufyan Akayev ise Dağıstan'da matbaayı ilk kuran kişidir. Burada her halkın kitapları basılmıştır. Dağıstan'a büyük katkılar sunmuşlardır. 

HAZAR KAĞANLIĞI İÇİNDE YAŞAMIŞLAR

Kumuklar, 7. ve 10.YY'lar arası Hazar Türk Kağanlığı içinde yaşamışlardır. Hazarların en eski başkenti Semender ve diğer başkentlerinden Balanjar Dağıstan'da bulunmaktadır. Semender, şuanki başkent Mahaçkala'dır aslında. Semender'in sonraki ismi ise Tarki'dir. Kumuk Türkleri kendilerini Hazar Kağanlığının kurucuları ve varisleri olarak görmektedir.

MAHAÇKALA'NIN ESKİ İSİMLERİ

Bu Tarki şehri de, Kumuk Tarki Türk Şamhallığı'nın (Hanlık) başkentidir ve Mahaçkala'nin ardında yer alan Tarki dağı eteklerindedir. Tarki işte bu Semender şehridir. Mahaçkala' nın eski isimleri ise sırasıyla: Semender-Tarki-Ancikala-Petrovsk-Şamilkala-Mahaçkala'dır. 

Ancikala çok eski kaynaklarda ve hala güncel bazı kitaplarda kullanılmaktadır. Türkçe İncikala. Meşhur Mahaçkala takımı Anzhi de bu İnci kelimesinden gelmektedir. Anzhi-Anci-İnci. Sadece teleffuz farklıdır.

LAK'LAR DA KUMUK İSMİNİ KULLANMIŞ

Şemhaller yani Hanlar, Cengiz Han soyundan gelmek zorundalardı. Bu Hanlık, 16.Yy ve 19.Yy'daki Rus işgaline kadar yaşamıştır. Dağıstan'ın en etkili Hanlığı idi. Bu Hanlar, Dağıstan valisi olarak anılırdı. Hazar ve 16.yy arası ise Altınorda'ya kimi zaman bağlı olmuşlar, kimi zaman bağımsız feodal beyler tarafından yönetilmişlerdir. Kumuk ismini sadece Kumuk Türkleri değil Gazi-Kumuk yani Laklar da kullanmıştır. Bu enteresan bir durumdur. 

İKİ BAŞKENT VARDI

Dağıstan Hanlıklar tarihinde aynı anda hem Kumuk Tarki Türk Şamhallığı hem Gazi Kumuk Şamhallığı yaşamıştır. İkisinin farklı yerde ama 2 tane Tarki başkenti vardır. Biri kuzeyde biri de Mahaçkala'da idi. Peki neden böyle? Gazi-Kumuklar ile ilgili eski Rusça kaynaklarda ve kendilerinin de belirttiği gibi kendileri için Kumuklar tabirini kullanmışlar. Lak ve Lek tabiri daha sonra kullanılmış, hatta bazı kaynaklarda Lekler diye tabir edilen Lezgiler, Kumuklar değildir.

Gazi Kumukların, Kumuk merkezli bir köyü vardı, tıpkı bir başkent gibi. Ondan dolayı Kumuklar diyen vardır. Ancak Gazi-Kumuk Şamhallığının tarihi başkenti Tarki'dir. Ve Hanların hepsi Şamhal ve Türk'tür. Buradaki kafa karışıklığı çözülmemiştir, çünkü Lakça, farklı bir dildir. Hanlıklar zamanında Dağıstan'da Kumuk Türk Şamhallığı, Mehtuli Hanlığı, Derbent Hanlığı gibi Türk Hanlıkları aynı anda varken, Kaytak Utsimiliği ve Gazi Kumuk Şamhallığı beyleri de yine Türkler'den olmuştur. Belki de Halk farklı ve çeşitli idi bu son iki hanlıkta. 

RESMİ DİL TÜRKÇE İDİ

Rusya işgali ile bu Hanlıkların hepsi lağvedilmiştir. 1918-1919 yılında ise Ruslara karşı girişilen bağımsızlık savaşı sonrası Dağıstan merkezli ve Temirhan-şura başkent olarak Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti kurulmuştur. Bayrağı aşağıdadır: (ikisi de kullanılmış dönem farkıyla). 

Bu cumhuriyet, Osmanlı ordusunun Dağıstan'ı kurtarmasıyla ve resmi tanımasıyla kurulmuştur. Anayasasında ise resmi dil Türkçe olarak kabul edilmiştir. Bunun nedeni ise Dağıstan'da o zamanlar Kumuk Türkçesi'nin ortak dil olmasıydı. 

DAĞISTAN'IN ORTAK DİLİ KUMUK TÜRKÇESİ İDİ

Kumuk Türkçesi, yüzlerce yıl Dağıstan'da ortak dil olmuştur. Hatta bazı kaynaklarda İmam Şamil'in Kıpçak askerler ile Kumuk Türkçesi ile anlaştığı yazılmıştır. 1950'lere kadar Kumuk Türkçesi, Dağıstan'da ortak dil olmuştur. Sovyet işgali ile 1921'de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti akamete uğramış ve Dağıstan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur. İlk başkanı da Sosyalist Kumuklar'dan Celalettin Korkmazov'dur.

1950'DEN SONRA TÜRKÇE GİTTİ

1950'lerden sonra Dağıstan'da Kumuk Türkçesi yerine Rusça ortak dil konumuna yükselmiştir. Diğer halkların dilleri de resmi dil olarak kabul edilmişti. Avarca, Dargince, Lezgice, Lakça gibi diller resmi dil sayılmıştır. Dağıstan'ın en büyük 5 şehri Kumuk Türk şehirleridir; Mahaçkala, Derbent, Temirhan-şura, Hasavyurt ve Kızılyurt. Sovyet döneminde ve sonrasında Dağlı halklardan Avar, Dargin vs. yüzbinlerce halk bu şehirlere göç etmiştir.

ENTELLEKTÜEL HAYATIN YÜRÜTÜCÜSÜ

Yukarıdaki saydığımız özelliklerden dolayı Kumuk Türkleri, Dağıstan'da uzun yıllar entelektüel hayatın yürütücüsü olmuşlardır. Bugün de aslında Rusya'da Türk dünyasına birçok konuda öncülük etmektedirler. Dağıstan'da en eski yazılı dile ve şehirli nüfusa sahiptirler. Dağıstan'da halen Türkçe'nin rolü çok fazladır. Kumuk Türkleri de diğer halklar ile birlikte Dağıstanlılar olarak etkili varlıklarını sürdürmektedirler. Kumuk Türkleri, Dağıstan'da şehit olan Osmanlı askerleri için de şehitliği tanzim edip korumaktadırlar. Kumuk Türkleri şuan ulusal bazı bayrakları da diğer halklar gibi kullanmaktadır. 

Kaynakça: Bu yazıyı Dağıstan isimli Twitter kullanıcısı tarafından hazırlanmış, sitemiz tarafından düzenlenmiştir. 

YORUMLAR

Bu Habere Yorum Yapılmadı. İlk Yorumu Siz Yapmak İster misiniz? 
Lütfen Resimdeki kodu yazınız
 

Etnikce Tavsiye Formu

Bu Haberi Arkadaşınıza Önerin
İsminiz
Email Adresiniz
Arkadaşınızın İsmi
Arkadaşınızın E-Mail Adresi
Varsa Mesajınız
Güvenlik KoduLütfen Resimdeki kodu yazınız